علائم خرابی سنسور دریچه گاز چیست؟
اگر تا حالا رانندگی کرده باشید، پس حتما با اصطلاح ریپ زدن موتور هم آشنا هستید. ریپ زدن موتور مشکلی‌ست که مخصوصا در فصل های سرد سال اتفاق می افتد، اما مسئله ای مثل ریپ زدن خودرو از کجا می آید؟ باید به شما بگویم که علت اصلی کپ کردن خودرو هنگام گاز دادن بعد از استارت یا به اصطلاح ریپ زدن و خاموش شدن خودرو، خرابی سنسور دریچه گاز است. البته این تنها یکی از علائم خرابی سنسور موتور است؛ اما این سنسور چیست، چه نقشی را در موتور خودرو بازی می کند؟ و علائم خرابی آن چه چیزهایی می تواند باشد؟
سنسور دریچه گاز خودرو چیست؟
به طور کلی حسگر یا سنسور به معنای وسیله ای است که تغییرات فیزیکی و شیمیایی را اندازه گیری و به سيگنال الكتريكی تبديل می کند. حال وقتی می گوییم «سنسور دریچه گاز» (Throttle position sensor)، منظور حسگری است که روی دریچه گاز انواع خودرو ازجمله پراید، سمند EF7 و پژو ۴۰۵ بسته می شود. در خودروهای سمند EF7 این حسگر معمولا در پشت دریچه اصلی گاز و نزدیک استپر بسته می شود اما در برخی از خودروها در قسمت جلویی موتور ماشین قابل رویت است. البته اگر خودروی سمند یا پژو شما برقی باشد، حسگر سنسور گاز، داخل خود دریچه گاز تعبیه می شود و برای یک فرد معمولی به راحتی قابل تشخیص نیست.
این قطعه موظف است تا ای سی یو (E.C.U) خودرو را از موقعیت دریچه گاز مطلع سازد. با فشردن پدال گاز و تغییر مقاومت الکتریکی میزان ولتاژ ورودی به ECU تغییر می کند و ECU با ارسال سیگنال مناسب میزان باز و بسته بودن صفحه تراتل را مشخص می کند.
در تکنولوژی روز دنیا سنسور دریچه گاز جای خود را به دریچه گاز برقی داده است و این سنسور از روی دریچه گاز حذف شده است. البته در برخی از خودروهای تولید داخل هم این سنسور جای خود را به دریچه گاز برقی داده است اما همچنان هستند خودروهایی از خانواده سمند، پژو و پراید که دریچه گازشان برقی نیست.
سنسور دریچه گاز EF7 دقیقا چه کاری انجام می دهد؟
سنسورهای به کار رفته در خودروها انواع مختلفی داشته و برای عملکرد های متفاوت استفاده می شود. مثل سنسور اکسیژن، سنسور درجه حرارت مایع خنک کننده و … . اما وظیفه عملکرد سنسور دریچه گاز نظارت بر موقعیت دریچه گاز خودرو و به این ترتیب است که به محض فشار پای شما بر روی پدال گاز و باز شدن پولکی دریچه گاز، میزان سوخت انژکتورها توسط دریچه سنسور گاز تنظیم می شود.
اجزاء تشکیل‌دهنده دریچه گاز خودرو:
دریچه گاز از یک شیر پروانه‌ای (Butterfly Valve) تشکیل شده است که با تغییر زاویه خود سطح مؤثر عبور جریان هوا را تغییر داده و میزان جریان هوا به موتور (ازطریق چندراهه ورودی و راهگاه‌ها) را تنظیم می‌کند. این شیر در دریچه گاز مکانیکی توسط کابل و مستقیماً با دستور راننده (فشار پدال گاز) عمل می‌کند، اما در دریچه گاز برقی توسط دستور سامانه مدیریت موتور تغییر زاویه می‌دهد. بدنه دریچه گاز عموماً از جنس آلومینیوم یا مواد ترکیبی (composite) ساخته می‌شود. استفاده از ماده ترکیبی به دلیل سبک‌تر بودن و مقاومت در مقابل خوردگی، نسبت به نوع آلومینیومی برتری دارد. در دریچه گاز برقی برای اجرا دستور ارسالی از سامانه مدیریت موتور در تغییر زاویه دریچه گاز از عملگر (actuator) و «حسگر (sensor) موقعیت دریچه گاز» استفاده می‌شود. این حسگر موقعیت لحظه‌ای دریچه گاز را به منظور تشخیص وضعیت‌های دور آرام (idle)، تمام بار (full load) و یا وضعیت‌های مربوط به شتابگیری (accelerating) یا کاهش سرعت خودرو (decelerating) به واحد مدیریت موتور (ECU) ارسال می‌کند.
دریچه گاز علاوه بر مسیر هوای ورودی از طریق دریچه پروانه‌ای، دارای یک مسیر هوای اضافی است که هوا از طریق آن می‌تواند به صورت جانبی عبور کند. این مسیر عموماً توسط «استپر موتور» (Stepper motor) تنظیم و کنترل می‌شود. اهداف استفاده از «استپر موتور» عبارتند از: ایجاد حالت ساسات در زمان سرد بودن موتور و بسته بودن دریچه گاز، تنظیم دور آرام در زمان گرفتن بار اضافی از موتور (به طور مثال راه‌اندازی کولر)، تنظیم نسبت مناسب مخلوط سوخت و هوا در دور آرام و کاهش میزان تولید آلاینده‌ها در این شرایط و جلوگیری از بسته شدن سریع مسیر هوا زمانی که در سرعت‌های بالا راننده به طور ناگهانی پا را از روی پدال گاز برمی‌دارد.
در پایان می‌توان به مزیت استفاده از دریچه گاز برقی در موتورهای دوگانه‌سوز نیز اشاره کرد که با استفاده از آن و کالیبراسیون موتور در دو حالت برای دو سوخت، همواره عملکردی مناسب داشته و در زمان استفاده موتور از یک سوخت به سوخت دیگر (fuel-switching) هیچگونه تغییری در عملکرد موتور ایجاد و احساس نمی‌شود. در حال حاضر استفاده از دریچه گاز برقی به تدریج در حال تبدیل شدن به یک استاندارد در موتورهای بنزینی است و در اغلب موتورهای جدید امروزی از آن استفاده می‌شود.
دریچه گاز مکانیکی:
تا چندی پیش، بیشتر خودروها مجهز به این نوع دریچه گاز بودند. این نوع دریچه توسط کابل و به طور مستقیم توسط فشار پدال گاز به حرکت در می‌آید. از مزایای این دریچه ساده بودن سیستم و ارزانی آن است.
دریچه گاز برقی:
در دریچه گاز الکترونیکی یا برقی، تغییر زاویه شیر پروانه‌ای با ارسال سیگنال از سیستم مدیریت موتور صورت می‌پذیرد. سیستم مدیریت موتور با توجه به فرمان راننده و البته شرایط حرکتی خودرو و عملکرد موتور و استراتژی برنامه‌ریزی‌شده در واحد کنترل موتور (ECU)، دستور تغییر زاویه دریچه گاز را صادر می‌کند. این نوع دریچه گاز دارای سیستم مستقیم ارتباطی با پدال گاز نیست.
دریچه گاز برقی به دلیل امکان کنترل دقیق‌تر میزان هوای ورودی به موتور، نسبت به دریچه گاز مکانیکی برتری دارد. همچنین با استفاده از این مکانیزم، امکان استفاده از قابلیت‌های کنترل و فناوری‌های پیشرفته مدیریت موتور و خودرو ممکن می‌گردد و در نتیجه راندمان و کارایی موتور بیشتر خواهد بود. از دیگر مزایای استفاده از این نوع دریچه گاز، تنظیم و برنامه‌ریزی کنترل تغییر دریچه گاز بر اساس نیاز مشتری و استراتژی تعریف‌شده برای موتور می‌باشد؛ بنابراین می‌توان از یک نوع دریچه گاز برای موتورهای مختلف با استراتژی‌های گوناگون استفاده کرد. اما مهم‌ترین برتری دریچه گازبرقی نسبت به نوع مکانیکی، کاهش مصرف سوخت و آلودگی است. در طول چرخه کاری موتور یکی از مواردی که بیشترین مصرف سوخت و تولید آلاینده‌ها در خودرو صورت می‌گیرد، زمانی است که راننده به طور ناگهانی بر پدال گاز فشار می‌آورد.
در دریچه گاز مکانیکی دستور راننده به طور کامل اجرا و به دریچه گاز منتقل می‌شود که در این شرایط نسبت سوخت و هوا می‌تواند از حالت بهینه خارج شده و میزان مصرف سوخت و آلاینده‌ها افزایش یابد. اما در دریچه گاز برقی تغییرات ناگهانی دریچه گاز توسط سامانه مدیریت موتور کاهش یافته و به تغییر ملایم‌تر دریچه گاز تبدیل می‌شود و بدین ترتیب میزان مصرف سوخت و آلاینده‌ها کاهش می‌یابد. در برخی موارد راننده‌هایی که به موتورهای با دریچه گاز مکانیکی عادت کرده‌اند، از موتورهای مجهز به دریچه گاز برقی، به دلیل کاهش حس رانندگی اسپرتی و گاهأ کاهش شتاب خودرو شکایت دارند.
البته همان طور که در چگونگی عملکرد دریچه گاز برقی گفته شد، با توجه به نوع استفاده از خودرو می‌توان برنامه‌ریزی «مدیریت موتور» را طوری تنظیم نمود که تغییر زاویه دریچه گاز و در نتیجه رانندگی در حالت کاملاً اقتصادی (Economic)، کاملا اسپرتی و یا حالتی بین این دو حالت صورت پذیرد. امروزه در موتورهای پیشرفته که از سامانه‌های با فناوری جدید و پیشرفته همچون موتورهای هیبریدی، «سیستم پاشش مستقیم سوخت» و کنترل سرعت کروز بهره می‌برند، استفاده از دریچه گاز برقی کاملاً ضروری است. همچنین به دلیل نبود سیم و کابل، دریچه گاز برقی جمع و جورتر بوده و جانمایی مناسب‌تری نسبت به دریچه گاز مکانیکی دارد.
علائم خرابی دریچه سنسور گاز چیست؟
وقتی دریچه سنسور گاز خراب می شود، ECU دقیقاً نمی‌تواند اطلاعات میزان هوای ورودی را به‌درستی دریافت نماید و خودرو در هنگام شتاب گیری تأخیر پیدا می کند و اصطلاحاً کوپ می‌کند. در واقع در مواقعی که سنسور دریچه گاز خراب است ECU اطلاعات خود را از سنسور دور موتور به‌طور موقت دریافت می‌کند. در صورت خرابی این سنسور کد خطا در دستگاه دیاگ قابل رؤیت است.
اگر خودرو خود را برای تعمیر به مکانیکی بردید در آنجا می توانید به کمک دستگاه دیاگ، پارامترهای مربوط به سنسور دریچه گاز را مشاهده کنید. اطلاعات این سنسور در دستگاه دیاگ معمولا به صورت درصدی نشان داده می‌شود که از صفر شروع می‌شود و با گاز دادن و بالا رفتن دور موتور این درصد در دیاگ نیز باید بالا رود تا در نهایت به عدد ۱۰۰ برسد. اما تا قبل مراجعه اگر یکی از نشانه های زیر را در خودروتان مشاهده کردید، ایراد مربوط به سنسور دریچه گاز است:
1- بد کار کردن و خوب گاز نخوردن موتور 2- بالا ماندن دور موتور در دور آرام 3- گاز خوردن با تأخیر ماشین (پدال گاز با دریچه و پشت آمپر یکسان نیست) 4- زود کات اف کردن موتور (به زمانی گفته می شود که سوپاپ ورودی موتور بسته و برای چند لحظه ورود هوا یا سوخت به داخل پیستون قطع می‌شود) 5- خاموش شدن موتور با گاز دادن 6- خودرو بین دور موتور ۲۵۰۰rpm تا ۳۰۰۰rpm حالت گرفتگی پیدا می کند. 7- نوسان در دورهای بالا بخاطر کثیفی و آب خوردگی 8- دود کردن موتور، گاهی اوقات هم با گاز دادن، میزان دود کم یا زیاد می شود . 9- گاز هرز خوردن خودرو 10 کپ کردن خودرو
نکته: حتما به یاد داشته باشید که این سنسور بعد از تعویض، باید با دستگاه دیاگ تنظیم شود.
